Uniwersytet Warszawski prowadzi ogromną ilość badań archeologicznych na całym świecie. Dwa z nich realizowane są przez Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego na Półwyspie Bałkańskim, w Bułgarii i Czarnogórze. Badania w Novae w Bułgarii prowadzone są na terenie rzymskiego obozu legionowego. Są one jedne z najbardziej znanych w świecie naukowym i przynoszą co roku nową, niezwykle ciekawą i istotną wiedzę o życiu i funkcjonowaniu obozów legionowych w okresie panowania Cesarstwa Rzymskiego. Drugie badania, których dotyczy niniejszy projekt, prowadzone są w Czarnogórze, na stanowisku w Risan, w pięknej Zatoce Kotorskiej. Celem prowadzonych badań w ramach tego projektu jest opracowanie znalezisk monet pochodzących z wykopalisk wspomnianego Ośrodka Badań OBA Uniwersytetu Warszawskiego na obydwu stanowiskach. Monety te pochodzą z okresu od IV w. przed Chr. Do V w. po Chr., i są świadectwem niezwykłych wydarzeń, które zachodziły w okresie antycznym na Półwyspie Bałkańskim. Obydwa stanowiska archeologiczne są jednymi z najbardziej znanych w świecie naukowym. Pochodzą one z różnych stref kulturowych, różnych okresów, i mają zupełnie odmienny charakter. Łączy je to, że badania archeologiczne prowadzi tam wspomniany Ośrodek. Rezultatem tych badań będą dwie monografie, omawiające wyniki badań nad numizmatami znajdowanymi podczas wykopalisk. Rzadko zdarza się, by monety antyczne znajdowano podczas wykopalisk. Najczęściej są one znajdowane przypadkowo i dają nam mniejszą wiedzę o przeszłości. Numizmaty pozyskiwane podczas regularnych badań wykopaliskowych, w konkretnych kontekstach archeologicznych są bezpośrednim świadectwem życia ludzi w określonym czasie. Podczas wykopalisk można bowiem oddzielić w warstwach kulturowych ziemi te monety, które pochodzą z czasu użytkowania przez ludzi danego obiektu. Można też wydzielić warstwy rumowiska, czy spalenizny, i warstwy znajdujące się nad nimi, a zatem z okresu już po jakimś konkretnym zdarzeniu. Monety te stanowią zatem określone zamknięte zbiory, na którym można i nawet należy prowadzić studia i analizy naukowe, w tym próby wydatowania czasu użytkowania budowli. Monety z wykopalisk w Novae (Bułgaria) udzielą nam wskazówek na temat obiegu monetarnego w dawnej prowincji rzymskiej, w Mezji, w okresie od I do V w. ne. Wykopaliska w Risan prowadzone są na obszarze greckiej Ilirii, a potem także rzymskiej prowincji i dotyczą znacznie dłuższego okresu chronologicznego, bo od IV/II w. pne, po okres późnoantyczny. Tutaj, jednym z najciekawszych i budzących ostatnio ogromne zainteresowanie świata historycznego jest mennictwo króla iliryjskiego Ballaiosa, nieznanego w okresie starożytnym, ale za to mającego obecnie wielką sławę z racji wybijanych przez niego ogromnych ilości monet grecko-iliryjskich.

Co roku podczas kampanii wykopaliskowych na obydwu stanowiskach znajdowanych jest łącznie co najmniej 300-400 monet. Ustalony zostanie zatem emitent lub ośrodek emisyjny każdej monety, czas i miejsce jej wybijania, a także monety te muszą zostać zmierzone i zważone, a także udokumentowane fotograficznie. Kolejnym etapem jest ustalenie kontekstów archeologicznych znajdowanych numizmatów, dlatego niezbędne jest osobiste uczestnictwo w wykopaliskach. Chodzi o stwierdzenie, w jakim obiekcie, na jakiej głębokości znalezione zostały monety, a także które znaleziono w jednym obiekcie i w jednej warstwie kulturowej ziemi. Aby poprawnie opracować pulę monet pochodzącą z wykopalisk, należy rozumieć charakter stanowiska i znajdowanych tam egzemplarzy. Od niedawna badania w Novae prowadzone są na nowym miejscu, o zupełnie innym charakterze niż to, które dotychczas było tam badane. Daje mi to możliwość, bym od początku mogła uczestniczyć w tych badaniach i dzięki temu, mam szansę na zrozumienie charakteru stanowiska i poprawne opracowanie materiału numizmatycznego. Inne znaczenie mają monety znajdowane podczas wykopalisk w Risan. Tutaj kontekst archeologiczny ma ogromne znaczenie dla zupełnie odwrotnej sytuacji, kiedy zabytki współtowarzyszące mogą pomóc w uściśleniu datowania monet najczęściej spotykanych na stanowisku, mianowicie emisji króla Ballaiosa. W opracowanie materiału z tego stanowiska zaangażowana jestem od początku prowadzenia tam badań.

Projekt finansowany przez Narodowe Centrum Nauki, zgodnie z umową UMO-2016/21/B/HS3/00021

MONOGRAFIE

Renata Ciołek, RHIZON / RISINUM Illyrian Fortress, Greek and Roman Town. The Monetary System in the Kingdom of Ballaeus, Warszawa 2021 Renata Ciołek, Novae. Legionary Fortress and Late Antique Town. Monetary circulation in Moesia. The case of the coin finds from Novae (Bulgaria), Warsaw 2022 (w druku)

ARTYKUŁY

Renata Ciołek, Collection of 48 provincial coins from Novae (Bulgaria), Sector XII. Numismatic study, Novensia t. 28, 2019, s. 79-99
Renata Ciołek, Some remarks on a recently published volume of studies on coins from Pharos, Novensia t. 28, 2019, s. 185-190
Renata Ciołek, Some remarks on a recently published volume of studies on coins from Pharos Jasna Jeličić Radonić, Hermine Göricke-Lukić, Ivan Mirnik, Faros. Grčki, grčko-ilirski i rimski novac, in collaboration with Damir Doračić, Ivana Zamboni and Maja Bonačić- -Mandinić, vol. III (= Biblioteka Knjiga Mediterana 99), Split 2017, Novensia, 2017 [2019], język angielski, tom 28, s. 185-189 Renata Ciołek, Finds of Coins of the Illyrian King Ballaeus, Aleksanderia. Study on Items, Ideas and History Dedicated to Professor Aleksander Bursche on the Occasion of his 65th Birthday, Wiesbaden 2021, s. 73-80 – 200 pkt Renata Ciołek, M. Daniel, Znaleziska skarbów monet iliryjskich z terenów greckiej Ilirii. Próba rekonstrukcji obiegu monetarnego, Novensia, 30, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2018, s. 6-34. 40 pkt
Renata Ciołek, Coins from sector XII (2011-2018), Novae. Legionary Fortress and late antique town, Warszawa, Novensia vol. 32, 2022 (w druku) Marta Daniel, Ciołek Renata, Monetary Circulation In Illyria Based On Catalogued Hoards Of “Illyrian” Coins, Novensia 30, 2020, 7-49 Marta Daniel, Finds of Illyrian Coin Hoards from the Territories of Greek Illyria. An Attempt at Reconstructing the Circulation of Coinage Based on the Range of Particular Emissions, Światowit LVII, 2019, 129-141 Renata Ciołek, Monetary circulation in Lower Moesia in the light of coin finds from the period of the stationing of the VIII August Legion in Novae (Bulgaria), Novensia XXXI, 2022, s. 1-35